Profesor Lew – Starowicz (1991) podaje, że sfera psychiczna odpowiada za około 80% problemów klinicznych natury seksuologicznej, resztę powodują czynniki fizykalne. Badania pokazują, że istnieje wyraźna zależność pomiędzy wychowaniem w rodzinie dysfunkcyjnej, a jakością życia psychicznego. Z problemami psychicznymi z reguły wiążą się konflikty wewnętrzne, silne napięcie emocjonalne i silny stres. Jednymi z najpoważniejszych stresorów w naszej kulturze są: przemoc lub zagrożenie przemocą, znamienne dla rodzin dotkniętych nadużywaniem lub uzależnieniem od alkoholu (Hellsten, 2006).
W Polsce zamieszkuje około 700 tys. - 1 mln. (2% populacji Polski) osób uzależnionych od alkoholu (Margasiński, 2009). Około 2-2,5 mln (4-7%) to osoby pijące ryzykownie i szkodliwie. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 1,5 – 2 mln (4%) to dorosłe dzieci z rodzin z problemem alkoholowym (DDA), a w tym około 500 – 600 tyś. znajduje się w sytuacji zagrażającej ich zdrowiu. 2/3 osób z rodzin, w których dochodzi do nadużywania alkoholu doświadcza przemocy, w tym ponad 40 tysięcy to mieszkańcy Krakowa (Biuletyn Informacji Publicznej, 2011)
Naturalnym źródłem, kształtowania postaw, wzorów zachowań, sposobów radzenia sobie z emocjami, budowania systemu wartości, własnej samooceny, jest rodzina. Szeroko rozumiane błędy popełniane w czasie wychowania wywierają duży wpływ na późniejsze dorosłe życie dzieci. Jednym z takich poważnych błędów jest narażenie dziecka na obcowanie z bliską osobą nadużywającą alkoholu.
Alkoholizm w literaturze traktowany jest jako choroba. Jeśli alkoholik jest częścią systemu rodzinnego mówimy o alkoholiźmie, jako o chorobie rodzinnej, która stanowi największe zagrożenie dla najmłodszych członków tego systemu – dzieci. Wanda Sztander twierdzi, że "rodzina z problemem alkoholowym to rodzina w której przynajmniej jedna osoba pije w sposób szkodliwy". W rodzinie alkoholowej panuje ciągłe poczucie niepewności, nieprzewidywalności zachowań osób dorosłych, życie rodzinne kręci się wokół alkoholu, wokół osoby nadużywającej i znajduje to wyraz w: ukrywaniu problemu przed światem zewnętrznym, powstrzymywaniu uzależnionego przed piciem, przejmowaniem przez dzieci roli dorosłych w opiece nad rodzicem pijącym bądź współuzależnionym (parter alkoholika). W konsekwencji tych działań system rodzinny przestaje realizować podstawowe funkcje:
· nie daje właściwych wzorców zachowania,
· budzi wiele emocji negatywnych (strach, wstyd, poczucie winy),
· nie zaspokaja potrzeby bezpieczeństwa (stały niepokój, stres, wrogość i lęk),
· odbiera poczucie bycia kochanym, docenianym, szanowanym,
· prezentuje niewłaściwe wzorce komunikacji i relacji z ludźmi,
· akceptuje przemoc słowną i fizyczną,
· nie buduje wiary w porządek świata,
· ogranicza możliwość obdarzenia zaufaniem innym ludzi w późniejszym życiu dorosłym.
Dzieci w rodzinie alkoholowej zmuszone są do adaptacji w wyjątkowo toksycznych warunkach, w których nie można ufać, wyrażać emocji i nie można mówić o tym, co się dzieje w domu. Wychowanie w domu z problemem uzależnienia rzutuje na szereg obszarów osobowości i relacji międzyludzkich w późniejszym życiu dorosłym:
- emocje: zaleganie emocji takich jak: wstyd, lęk, smutek, złość, poczucie krzywdy, poczucie winy, doświadczanie silnego chronicznego napięcia, , nadwrażliwość;
- samoocena: nieadekwatny obraz siebie, obniżenie poczucia własnej wartości, niejasność uczuć i potrzeb;
- niewłaściwe sposoby radzenia sobie z emocjami i nastrojami: perfekcjonizm, skłonność do kompulsywnych zachowań, problemy zdrowotne, impulsywność, problemy seksualne, utrata energii.
- relacje z innymi ludźmi: nieufność, wrogość, nadmierna kontrola i nadodpowiedzialność, samotność, izolacja, zależność, lęk przed odrzuceniem, lęk przed opuszczeniem, manipulowanie, dążenie do bycia zaakceptowanym za wszelką cen sztywne lub rozmyte granice,
- inne problemy egzystencjalne: trudności z określaniem celów życiowych, brak poczucia sensu życia, trudności z realizacją planów, życie przeszłością, czarno-białe postrzeganie rzeczywistości. (por. Litwa, 2009)
Około 50% Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA) doświadcza poważnych problemów w społecznym funkcjonowaniu, znaczny odsetek popada w uzależnienia, wiele ma problemy natury emocjonalnej, w relacjach z ludźmi ze szczególnym wskazaniem na relacje partnerskie. Badania osób z syndromem DDA pokazują, że wiele z tych osób posiada objawy charakterystyczne dla syndromu PTSD (syndrom stresu posttraumatycznego) (Herman, 2004). W ostatnim czasie pojawiły się badania dotyczące funkcjonowania osób z syndromem DDA w relacjach intymnych. Wyniki wskazują na duży wpływ wychowania w rodzinie dysfunkcyjnej na satysfakcję w dorosłym życiu erotycznym i seksualnym:
- DDA nawiązują krótkotrwałe i mniej satysfakcjonujące relacje partnerskie. Posiadają niższą satysfakcję z życia erotycznego i seksualnego (Filipiak i in., 2009).
- Osoby z syndromem DDA przejawiają znacznie bardziej negatywne nastawienie do sfery życia seksualnego. Seksualność łączy się z wyższym natężeniem przykrych emocji takich jak: strach, niepokój i obawa, lęk przed sprawdzeniem się (op. cit.).
- DDA mają istotnie niższe poczucie własnej wartości w porównaniu z osobami nie-DDA, co znajduje szczególny wyraz w negatywnym nastawieniu do siebie i do własnego ciała. Konsekwencją jest nieumiejętność przyjmowania uczuć i większą trudność z w odwzajemnianiu uczuć (Woitiz, 2000).
- Kolejnym aspektem zachowania DDA jest nadmierna samokontrola i zwiększona koncentracja na ocenianiu siebie i ocenie partnera w roli kochanka. Tego typu nastawienie odbiera przyjemność, pozbawia możliwości koncentracji na własnych odczuciach i na odczuciach partnera (niepublikowane badania własne).
- DDA posiadają podwyższony poziom lęku. Lęk w życiu seksualnym ma toksyczne działanie. Lęk przed oceną w łóżku jest jedną z częstszych przyczyn zaburzeń erekcji, przedwczesnych wytrysków u mężczyzn i problemów z przeżywaniem przyjemności, bolesnością stosunków, i doświadczaniem orgazmów u kobiet (Imieliński, 1990).
- DDA (ok.70% osób), doświadczają z różnym nasileniem problemów depresyjnych, które stanowią jeden z najskuteczniejszych anty-afrodyzjaków (Gąsior, 2010). Osoby te mają zdecydowanie mniejszy apetyt na seks, mniejszą przyjemność z kontaktów intymnych i zdecydowanie rzadziej podejmują aktywność seksualną. Osoby z depresją podejmujące próby leczenia farmakologicznego paradoksalnie doświadczają jeszcze mniej przyjemności i posiadają niższy popęd, co jest efektem działania wielu leków antydepresyjnych (notatki z wykładu WUM, 2012).
- Inną pochodną dorastania w rodzinie alkoholowej jest częsty problem uzależnienia DDA (ok. 60% osób), (Woitiz, 2000). Warto podkreślić, że alkohol w ilości powyżej 0,5 promila obniża zdecydowanie przyjemność i sprawność seksualną. Narkotyki takie, jak kokaina i heroina doprowadzają do drastycznego upośledzenia funkcji seksualnych. A same substancje smoliste w wyniku wieloletniego palenia przyspieszają w przypadku kobiet klimakterium, a u mężczyzn prowadzą do poważnych zaburzeń erekcji (op. cit.)
Rodzina z doświadczaniem uzależnienia od alkoholu tworzy dezadaptacyjne wzorce zachowania, postaw, spostrzegania i wpływa na problemy w sferze emocji. Zaburzony sposób funkcjonowania rodziny alkoholowej, ze szczególnym wskazaniem na brak poczucia troski, ciepła, miłości jest istotny w przekazie międzypokoleniowym. Choć dzieci w obszarze życia seksualnego rzadko obserwują zachowania rodziców, to brak lub deficyt bliskości i intymności jest wystarczającym czynnikiem modyfikującym późniejsze dorosłe życie seksualne dzieci alkoholików. Innymi słowy posiadanie rodzica alkoholika może determinować problemy seksuologiczne, co pokazują wyniki wielu badań. Wyników tych nie należy jednak generalizować na całą populację DDA. Problemy seksuologiczne mogą mieć różnorodną genezę: konflikty partnerskie, które nie muszą być efektem wpływu rodziny generacyjnej; stres, będący przejawem prowadzonego trybu życia; wychowanie w rodzinie bez problemu uzależnienia i przemocy, w której sfera seksualna była tematem tabu i wywoływała silne zawstydzenie, na przykład rodzina głęboko religijna; choroby somatyczne, np. nadciśnienie, problemy onkologiczne, cukrzyca. Jest również grupa pacjentów (gabinetów seksuologicznych, czasem ginekologicznych, rzadziej urologicznych), posiadających problemy w życiu erotycznym, którzy nie doświadczali przemocy i uzależnienia w rodzinie generacyjnej. Również zdarza się, że osoby z dysfunkcyjnych rodzin mogą mieć udane życie partnerskie i seksualne.
Zaznaczyć należy, że współcześnie osoby uzależnione, współuzależnione, jak i Dorosłe Dzieci Alkoholików mogą korzystać z różnych form pomocy: profesjonalnej psychoterapii lub grup samopomocowych (AA, AL-ANON, AL-TEEN). Natomiast specyfika problemów seksuologicznych wymaga często bardziej wyspecjalizowanej interwencji, którą prowadzi lekarz- lub psycholog-seksuolog.
Opracowanie: mgr Cezary Barański
Herman, J., L. (2004). Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk: GWP.
Lew-Starowicz, Z. (1991a). Leczenie nerwic seksualnych. Warszawa: PZWL.
Biuletyn Informacji Publicznej, 2011, Wyszukane 05.04.2010 w:
http://www.bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/82961/karta
Hellsten, T. (2006). Wsparcie dla dorosłych dzieci alkoholików. Łódź: Feeria.
Litwa, A. (2009). Syndrom DDA. W: B. Bętkowska – Korpała (red.) Uzależnienia w praktyce klinicznej. Warszawa: Parapamedia.
Woititz, J. G. (2000). Dorosłe dzieci alkoholików. Warszawa: Akuracik.
Filipiak M., Waszyńska K. (2009). Aktywność seksualna osób dorosłych pochodzących z rodzin alkoholowych. Doniesienia z badań, Seksuologia Polska, t.7 nr 1/2009
Barański C. (2010). Samoocena, inteligencja emocjonalna a satysfakcja z życia seksualnego u osób z rodzin z problemem alkoholowym. Uniwersytet Jagielloński. niepublikowane badania własne (praca magisterska).
Skrzypczyk, W. (2003). Przemoc wobec dzieci w rodzinach z problemem
alkoholowym. W: Dziecko krzywdzone. 4, (2003), 93-102.
Gąsior, K. (2010). Model terapii osób dorosłych i dzieci alkoholików. Terapia
uzależnienia i współuzależnienia. 2, (71), 10-15.
Imieliński, K. (1990). Seksiatria. Patologia seksualna. Warszawa: PWN.
Margasiński, A. (2009). Koncept DDA - efekt barnuma? Terapia uzależnienia
i współuzależnienia. 2, (65), 20-24.