Ostatnimi czasy można zaobserwować coraz większe zainteresowanie powrotem do humanistycznego paradygmatu pracy w terapii i poradnictwie. Psychologia i terapia humanistyczna kojarzona jest głównie z Carlem Rogersem, autorem tak zwanej trzeciej drogi w psychoterapii (Terapii skoncentrowanej na kliencie). Autor miał zasadniczy wpływ na zmianę postrzegania klienta i relacji klient – osoba pomagająca. Twierdził on, że relacje oparte na szacunku empatii i budowaniu partnerskiej współpracy posiadają większą skuteczność. Obecnie coraz więcej specjalistów praktyków i naukowców badających skuteczność oddziaływań psychologicznych nawiązuje do sposobu pracy, jaki był stosowany przez Rogersa i innych zwolenników humanistycznych metod. Skuteczność tych metod mierzona jest większą częstotliwością i trwałością wprowadzanych w życiu zmian. Poniżej przedstawione są wybrane strategie i narzędzia pracy używane przez psychologów humanistycznych, które mają zastosowanie w terapii i mogą być przydatne w pracy profilaktycznej.
- Marshall Rosenberg, psycholog kliniczny, autor „Porozumienia bez przemocy” i popularyzator NVC (Nonviolent Communication) wpłynął znacząco na postrzeganie relacji w profesjonalnej pomocy. Metoda opisana przez autora sprawdza się w wielu kontekstach pracy psychologicznej. Znajduje szerokie zastosowanie w pracy wychowawczej, nauczycielskiej, w rozwiązywaniu różnych konfliktów, w tym konfliktów społecznych. Okazało się, że jest również skuteczna w działaniach profilaktycznych w pracy z młodzieżą, szczególnie tą podejmującą zachowania ryzykowne. Autor zwraca dużą uwagę na aspekt komunikacji. Podkreśla, że odpowiedni sposób artykułowania spostrzeżeń, emocji, potrzeb oraz próśb, ma decydujący wpływ na budowanie relacji opartej empatii i zaufaniu. Obecnie koncepcja NVC staje się jedną z najpopularniejszych metod pracy z dziećmi i młodzieżą.
- Inną propozycją pracy pomocowej utrzymaną w idei humanistycznej jest terapia narracyjna, opracowana przez Michaela White’a. Inspiracją do niej była filozofia społeczna Michaela Foucaulta. Foucault twierdzi, że człowiek internalizuje szereg kulturowych narracji tworzonych przez osoby posiadające znaczny wpływ na społeczeństwo (lekarze, politycy, dziennikarze). Narracje te często przybierają formę stereotypów ograniczających możliwość psychologicznej ekspresji jednostki. White w pracy z klientem kładzie nacisk na zmianę indywidualnych narracji (opowieści o sobie), które pomagają w zmianie zachowania. Podkreśla znaczenie relacji opartej na poszanowaniu autonomii klienta. Podstawowe narzędzia stosowane przez psychologię narracyjną polegają na eksternalizacji problemu, czyli oddzieleniu trudności od osoby. W tym kontekście specjalista może pytać: „Do czego zmusza Cię złość?”, „Czego chce od Ciebie smutek?”, „Co robi z Tobą alkohol?”. Innym proponowanym przez koncepcje narracyjną narzędziem jest poszukiwanie wyjątków w niekorzystnych zachowaniach „Czy są sytuacje, w których czujesz się inaczej?”, „Co to za okoliczności?”, „Kiedy się pojawiają?”, „Czym się różnią od sytuacji obecnej?”. Koncepcja wpisuje się w systemowe formy oddziaływania psychologicznego. Stosowana jest w pracy z rodzinami posiadającymi nastoletnie dzieci.
- Wiliam Miller i Stephen Rollnick w latach 80 - tych badając interwencje terapeutów w pracy z osobami nadużywającymi substancji opracowali koncepcję pracy zwaną Dialogiem Motywującym – DM. Autorzy dowiedli, że empatia, partnerskie podejście oraz traktowanie z szacunkiem wyborów klienta, przyczynia się skuteczniej do zmiany jego zachowania. Podstawowymi narzędziami służącymi pracy w duchu DM są: odzwierciedlenia, wzmocnienia, pytania otwarte i podsumowania stosowane w odpowiednich sekwencjach. Pytania otwarte – wpływają na pogłębianie refleksji; odzwierciedlenia – dają poczucie zrozumienia, budują relacje; wzmocnienia – wspomagające wewnętrzną motywację oraz podsumowania – pozwalają na określenie kierunku dalszej pracy. Dialog Motywujący, jako metoda służąca wspomaganiu zmiany zachowania doczekała się wielu badań potwierdzających skuteczność. Obecnie jest z powodzeniem adaptowana w innych obszarach psychologii stosowanej, w tym do profilaktyki i pracy z młodzieżą.
Bibliografia:
- W. R. Miller, S. Rollnick, Dialog motywujący – jak pomóc ludziom w zmianie, WUJ, 2014,
- Morgan, Terapia narracyjna. Wprowadzenie, Paradygmat, 2011,
- C. Rogers, Terapia nastawiona na klienta. Grupy spotkaniowe, Thesaurus Press, 1991,
- M. B. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy. O języku serca, Jacek Santorski & Co, 2003.
Opracował: Cezary Barański.